elementy etyki, deontologii i prawa cz I - specjalizacja

ETYKA, DEONTOLOGIA I PRAWO

Etyka słowo pochodzenia greckiego- „ethos”- oznacza stałe miejsce zamieszkania, obyczaj.

Wywodzi się z nurtu nauk filozoficznych a przedmiotem jej zainteresowań jest ludzkie działanie, postępowanie - czyn pod kątem wartości moralnej. By jednak określić wartość moralną czynu (jego dobro lub zło) punktem odniesienia są pewne kryteria tzw. normy moralności.

Ze względu na metody rozpatrywania problemów natury moralnej etyka dzieli się na:

1. etykę opisową - zajmującą się analizą, opisem i wyjaśnianiem moralności rzeczywiście pojmowanej w różnych epokach i środowiskach społecznych (obejmuje socjologię i psychologię moralności)

2. etykę normatywną (właściwą) - zajmująca się ustalaniem co jest moralnie dobre, a co złe i na podstawie przyjętych ocen i norm wytyczenie dyrektyw moralnie pozytywnego postępowania

3. metaetykę - teoria i metodologia nauk medycznych

Te trzy nauki stanowią teoretyczną podstawę refleksji naukowej dotyczącej moralności i są płaszczyzną odniesienia dla etyki stosowanej, rozpatrującej problemy moralności poszczególnych zawodów.

ETYKA FILOZOFICZNA:
I Etyka podstawowa
1. Etyka opisowa ( co jest słuszne; opis empirycznego systemu wartości)
2. Etyka normatywna ( co być powinno; co jest podstawą dobrego czynu)
3. Metaetyka ( jak uzasadnić; jakie są argumenty w naukach etycznych)
II Etyka stosowana
1.Etyka lekarska (etos powinności lekarza, prawa pacjentów, specyficzne problemy moralne, w medycynie)
2.Etyka pielęgniarska ( powinności pielęgniarki, prawa i godność pacjentów, specyficzne problemy moralne w pielęgniarstwie)
3. Etyka badań naukowych (granice wolności badań, ocena postępu w warunkach medycznych, czy robimy wszystko co jesteśmy w stanie wykonać)
źródło: S.Kappeli: Ethical dilemmas in qualitative research. International Caring Conference. Sweden 16/17,05,1990

ROZWÓJ MORALNY CZŁOWIEKA

Określenie „moralność” wydaje się nieskomplikowane lecz w istocie wcale takim nie jest ze względu na „... obiektywną nieokreśloność przedmiotu...”. ¹

Wielu naukowców wychodząc z różnych pojęć naukowych i światopoglądowych zbudowało różne definicje.

/... przez moralność można by zrozumieć zespół norm, ocen i wzorów postępowania, które regulują bądź pretendują do regulowania stosunków między jednostkami, między jednostka a grupą społeczną , między jednostką a grupą z jednej strony a instytucjami z drugiej.../ ²

/... specyficzny dla danej grupy społecznej zespół działań obyczajowych manifestujących obowiązującą w tej grupie moralność.../ ³

„Etos to miejsce zadomowienia żywej istoty, właściwe dla niej środowisko życia, ten szczególny obszar w którym może się ona czuć jak u siebie w domu, gdzie nie potrzebuje niczego udawać, gdzie może być sobą”.

ETAPY ROZWOJU

A. Podział wg. J. Piageta

1. Faza heteronomiczna ( przymusu i zewnętrzności )- zaczyna się w okresie

przedszkolnym i trwa jeszcze w pierwszych klasach szkoły podstawowej ;

jest moralnością czystego obowiązku i jednostronnego szacunku

Stadium racjonalnego współdziałania – umowy partnerskiej- trwa do 11-12 roku życia; wpływ grup rówieśniczych

2. Faza autonomiczna (samookreślająca się) - świadomość własnych reguł moralnych

B. Podział wg. L. Kohlberga

Poziom I (przedkonwencjonalny) - jednostka ocenie dobro lub zło

w kategoriach materialnych konsekwencji działań

Stopień 1. Orientacja na karę i posłuszeństwo- unikanie kary i ślepe

Posłuszeństwo

Stopień 2. Orientacja instrumentalno-egoistyczna- działanie na rzecz innych

Osób jest motywowane instrumentalnie, jako sposób realizacji

potrzeb własnych

Poziom II (konwencjonalny)- heteronomia moralna i lojalność wobec autorytetów

Stopień 3.Orientacja podobania się- zachowania słuszne i wartościowe mają charakter konformistyczny, motywem działania jest pragnienie zdobycia i utrzymania dobrej opinii w otoczeniu społecznym

Stopień 4. Orientacja na prawo i porządek- uznanie określonego porządku społecznego z jego nakazami i zakazami oraz respektowanie autorytetów istniejących w grupach lub instytucjach społecznych

Poziom III (pokonwencjonalny)- dążenie do autonomii zasad i wartości moralnych uznawanych za słuszne, niezależnie od autorytetu osób znaczących i ich oczekiwań.

Stopień 5. Orientacja legalistyczna albo umowy społecznej- jednostka nie identyfikująca się ściśle z grupą ma możliwość zreorganizowania nowego porządku moralnego i tworzenia nowych w ramach porządku społecznego;

racje jednostki są podporządkowane interesom społeczeństwa;

Stopień 6. Orientacja na zasady ogólnie obowiązujące- stopień najwyższy –stadium zasad ogólnoetycznych ; jest wyrazem samodzielnego poszukiwania reguł moralnych, uznania i przestrzegania powszechnych i uniwersalnych zasad;

Fazy rozwoju moralnego nie muszą następować po sobie aż do osiągnięcia poziomu najwyższego; wiele ludzi zatrzymuje się na poziomach pośrednich, czasem dochodzi do regresu.

PODSTAWOWE TEORIE ETYCZNE

1.Eudajmonizm- utrzymuje, że czyn jest przez to moralnie dobry, że prowadzi do szczęścia, ku któremu zmierza każdy człowiek. Szczęście może być różnie pojmowane istnieją różne jego odmiany

STAROŻYTNOŚĆ

- perfekcjonizm-kontemplacja bóstwa doprowadzająca do najdoskonalszej

władzy ludzkiej- rozumu- Arystoteles, Platon

- eudajmonizm aretyczny- szczęście upatrywane w cnocie - Antystenes z Aten

- hedonizm- szczęście utożsamiane z przyjemnością- Arystyp z Cyreny

CZASY NOWOŻYTNE

- utylitaryzm-hedonizm nowożytny - moralna aprobata tylko takiego działania które przynosi najkorzystniejsze skutki- John Stuart Mill

2.Deontonomizm: etyka posłuszeństwa nakazom- czyn jest moralnie dobry jeżeli jest zgodny z nakazem odpowiedniego autorytetu

- odmiana heteronomiczna- uznająca za moralny autorytet jakąś instancję zewnętrzną wobec podmiotu działania:

np. instancja zewnętrzna Bóg- teonomizm

instancja zewnętrzna osoba ludzka, klasa społeczna, instytucja-pozytywizm etyczny

- odmiana autonomiczna - nakazodawczym autorytetem jest człowiek sam dla siebie

3.Personalizm: godność osobowa źródłem moralnej powinności działania

Istota moralnego dobra tkwi w bezinteresownej miłości- osiągnięcie pełni osobowej.

PODSTAWOWE TEORIE MORALNE WYSTĘPUJACE W ETYCE NORMATYWNEJ

UTYLITARYZM	Teoria głosząca, że moralna słuszność działania jest określona przez konsekwencje tego działania. Pożądaną konsekwencją działania jest wzrost wartości pozamoralnych – np. przyjemność, zdrowie, przyjaźń, wiedza (Np. Jon Stuart Mill).
NATURALIZM	Teoria głosząca, że rodzaj ludzki jest ukształtowany w taki sposób, że w ludziach występują określone tendencje pierwotne wyrażane w dążeniach człowieka do pewnych wartości – skłonności do wspólnoty, szacunek dla praw innych, uczciwości i sprawiedliwe rządy. Zasady i prawidła etyczne, którymi ludzie powinni się kierować, mają swój początek w tych właśnie tendencjach. (Np. św. Tomasz z Akwenu lub Jon Calvin).
FORMALIZM	Teoria głosząca, że moralne dobro działania jest określone przez jego naturę lub formę. Pożądana natura i forma oznaczają postępowanie zgodne ze specjalnymi powinnościami i obowiązkiem moralnym (rodzice w stosunku do dzieci), zachowanie reguł (dotrzymywanie słowa). Działania są znaczące moralnie, jeżeli ich forma jest zgodna z obowiązkami lub przyjętymi zasadami, regułami. (Np. Immanuel Kant).
PROGMATYZM	Teoria głosząca, że moralne dobro działania zależy od tego, czemu to działanie służy lub w czym jest najbardziej użyteczne. Oczekiwane rezultaty to te, które mają znaczenie praktyczne lub spełniają pożyteczną rolę. Działanie ma znaczenie moralne lub jest wartościowe,jeśli jest praktycznie przydatna. (Np. William Jamek).
Tablica 1. Podstawowe teorie moralne występujące w etyce normatywnej

ETYKA NIEZALEŻNA - IDEAŁ SPOLEGLIWEGO OPIEKUNA PROF. TADEUSZ KOTARBIŃSKI

Węzłowa rolę odgrywa ideał autentycznie troskliwego i opiekuńczego, budzącego zaufanie, stanowiącego oparcie w każdych okolicznościach.

Schemat podstawowych cnót moralnych i przeciwstawnym ich wad. ⁵

męstwo- tchórzostwo

dobre serce -zły człowiek

prawość- nierzetelność

4.panowanie nad sobą- brak woli

5.szlachetność- niskie motywy

Tok rozważań doprowadził do sformułowania wzorca moralnie pozytywnej jednostki ludzkiej- opiekuna spolegliwego i jest ogniwem centralnym etyki niezależnej.

ISTOTA WARTOŚCI

Wartość jest standardem, jakością tego co pożądane; ułożone w systemie hierarchicznym zazwyczaj stabilnie ale pod wpływem doświadczeń życiowych mogą być przestawiane i w miejsce wartości przyjmowanych wcześniej za hierarchicznie wyższe wprowadzone zostają inne.

Mają charakter:

-moralny- wartości przypisywane ludzkim działaniom, zachowaniom , intuicjom i cechom charakteru

-pozamoralny- preferencje osobiste, wierzenia, odmiany gustu

Mogą wchodzić w konflikt nawzajem ze sobą

SZCZEGÓŁOWE ROZRÓŻNIENIA

1. Wartości osobiste (własne)- wierzenia i zasady człowieka, stanowiące podstawę dla jego zachowań i doświadczeń życiowych. Ich miejsce

w hierarchii zależy od ich ważności dla konkretnego człowieka.

2.Wartości kulturowe- wyrastają z rozmaitych wierzeń religijnych; głęboko osadzone w doświadczeniach i poglądach człowieka.

3. Wartości zawodowe- stanowią atrybuty zawodu, które są cenione przez grupę profesjonalną

METODY ETYCZNE

1.,,Odwoływanie się do autorytetów ” – coś należy zrobić lub czegoś nie należy zrobić, ponieważ tak nakazuje autorytet (osoba, instytucja, profesja )

2.,, Odwoływanie się do porozumienia ”- domniemana zgoda osób na przyjęcie ich stanowiska

3.,, Odwoływanie się do intuicji”- przyjmowanie czegoś co oczywiste jako ważnego elementu wiedzy etycznej

4.,, Metoda dialektyczna Sokratesa”- zadawanie pytań i rozważanie odpowiedzi, opartych na dobrych argumentach i logicznym myśleniu

WARUNKI TWORZENIA ETYKI ZAWODOWEJ

1. Przedmiotem oddziaływań członków zawodu w procesie ich pracy jest drugi człowiek.

2. Kontaktowanie się w trakcie wykonywania czynności zawodowych z wartościami wysokiego rzędu (życie, zdrowie, prawa ludzkie, oświata, nauka, informacja).

3. Wysoki stopień samodzielności związanej z wykonywaniem zawodu (podejmowanie indywidualnych decyzji w działaniu oraz wysoki stopień zaufania społecznego do członków danego zawodu).

PRZEDMIOT MERYTORYCZNY ETYKI ZAWODOWEJ

1.Czyny związane z przygotowaniem do pracy zawodowej.

2.Czyny związane z wykonywaniem pracy zawodowej.

3.Czyny związane z działaniem na rzecz społeczności zawodowej.

FUNKCJE ETYKI ZAWODOWEJ

Regulowanie stosunków wewnątrz grupy zawodowej.

Określenie stosunku przedstawicieli danej grupy zawodowej do przedmiotu działania.

Zadaniem reguł występujących w systemie etyki zawodowej jest zabezpieczenie przedstawicieli zawodu przed zagrażającymi im niebezpieczeństwami moralnymi.

Utrwalenie prestiżu społeczności zawodowej w opinii społeczeństwa.

Wzbogacenie ogólnej moralności członków określonych zawodów w odniesieniu do:

- udziału i zachowania się członków zawodu w życiu społecznym

- postępowania człowieka poza obowiązkami zawodowymi

HISTORIA ETYKI ZAWODOWEJ PIELĘGNIARSTWA

I Czasy przedchrześcijańskie

1.Rola kobiet w opiekuńczości pielęgnacyjno- leczniczej.

- pokoleniowe przekazy pielęgnowania

- gromadzenie postępowania pielęgnacyjnego i leczniczego

- przejęcie leczenia przez mężczyzn- szamani , czarownicy

2.Starożytny Egipt.

- kolebka medycyny starożytnej- Bóg Toot

- rozwój medycyny, farmacji, higieny, profilaktyki

- udział kobiet w położnictwie

3.Starożytne Indie (1500 – 300 p.n.e.)- wg ksiąg Wedy

-wysoka pozycja kobiet

- leczenie przez kapłanów i lekarzy świeckich

- pierwsze szpitale i opieka pielęgniarzy- wg Charaki i Sasruty

4. Starożytna Grecja.

- rola Hipokratesa

- początek etyki lekarskiej

II. Czasy chrześcijańskie

1.Rzym.

- powstanie zgromadzeń chrześcijańskich- diakonaty

-Zgromadzenie Wdów

- środowiskowy charakter powstającego pielęgniarstwa

- początki pielęgniarstwa szpitalnego

2.Rola Kościoła w leczeniu i pielęgnowaniu - Średniowiecze

- rola klasztorów

- tercjarze, tercjarki, beginki

III. Wiek XVI - XVIII

- likwidacja szpitali prowadzonych przez klasztory

- czarny okres pielęgniarstwa

- reformatorska rola Wincentego a Paulo

IV. Florencja Nightingale- koncepcja pielęgniarstwa jako zawodu

- pielęgniarstwo jako profesja i powołanie

- autonomia zawodu

- zorganizowanie szkoły pielęgniarek – 1860 r. przy szpitalu św. Tomasza w Londynie

V. Źródła idei pielęgniarstwa jako zawodu- Polska

- społeczno- kulturowa doniosłość zawodu

-pielęgniarstwo jako swoista działalność społeczna, wymagająca oprócz wiedzy i umiejętności walory ideowo- moralne

- szczególna rola „polskiej kobiety” jako osoby ofiarnej

- powstanie pierwszej szkoły pielęgniarskiej- 1911 r. w Krakowie

-powstanie Polskiego Stowarzyszenia Pielęgniarek Zawodowych (PSPZ )- 1925 r. 

Etyka ogólna pielęgniarstwa:

1. Etyka ogólna

a)etyka szczegółowa

- osobowa

- społeczna

2. Uwarunkowania historyczno- kulturowe

3. Swoistość zawodu pielęgniarstwa

Etyka zawodowa pielęgniarstwa-„ całokształt norm dotyczących obowiązków pielęgniarek w zakresie postępowania z ludźmi znajdującymi się pod ich opieką: chorymi w szpitalu lub innych placówkach służby zdrowia czy domach prywatnych, jak również zdrowymi ludźmi w pracy w zakresie ochrony zdrowia i potęgowania zdrowia. Dotyczy to również stosunków zawodowych między pielęgniarkami a innymi grupami pracowników służby zdrowia. Naczelna zasadą jest dobro chorego i podopiecznego jak również dobre imię zawodu i wszystkich jego członków”⁶

PODZIAŁ ETYKI NORMATYWNEJ PIELĘGNIARSTWA

1. Aksjologia - nauka o wartościach moralnych

2. Deontologia - nauka o powinnościach moralnych

3. Aretologia - nauka o cnotach moralnych

SPRAWNOŚCI MORALNE PIELĘGNIAREK:

- Roztropność ( pamięć, zdolność trafnego ujęcia danej sytuacji, otwartość, domyślność, zdolność do przewidywania, ostrożność, zapobiegliwość)
- Sprawiedliwość

- Bezinteresowność

- Męstwo

- Umiarkowanie

NACZELNE WARTOŚCI W AKSJOLOGII PIELĘGNIARSTWA

1.Życie

2.Zdrowie

3.Wolność

ZASADY ETYCZNEGO POSTĘPOWANIA PIELĘGNIARKI

1.Zasada szacunku dla osoby.

2.Zasada dobroczynności i niekrzywdzenia

3.Zasada sprawiedliwości i bezinteresowności

4.Zasada odpowiedzialności

5.Zasada poufności