elementy organizacji i zarządzania cz I - specjalizacja dla pielęgniarek

 ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE Z ELEMENTAMI EKONOMIKI OCHRONY ZDROWIA 

  

 

Ogólny model organizacji według H. Leavitta

Elementy społeczne to ludzie i zadania.

Elementy techniczne to technologia i struktura.

Organizacja jako twór społeczny trudno poddaje się naukowej analizie.

Jest ona bytem:

• trudno mierzalnym,
• nie deterministycznym,
• o charakterze jakościowym częściej przedstawianym w formie opisowej niż liczbowej,
• różnorodnym, tak w formie jak i różnorodności złożoności¹.

Prakseologiczny nurt teorii organizacji i zarządzania wyodrębnił następujące znaczenia organizacji:

1. znaczenie czynnościowe, pod którym rozumie się procesy organizowania, oznacza tworzenie całości zorganizowanej albo nadawanie działaniu ludzkiemu cechy zorganizowania (np. organizacja pracy własnej),
2. znaczenie atrybutowe, oznaczające cechę rzeczy czyli układ powiązanych ze sobą elementów składających się na określoną całość, organizacja oznacza cechę, to co charakteryzuje zdarzenia, procesy, całość złożoną, czyli organizację w znaczeniu rzeczowym, której wszystkie składniki współprzyczyniają się do osiągnięcia celów (np. ONZ),
3. znaczenie rzeczowe czyli jako rzecz zorganizowana istniejąca w czasoprzestrzeni złożona z ludzi i innych elementów połączonych ze sobą we współdziałaniu dla osiągnięcia określonego celu (np. ZOZ)².
   
   

W działalności organizatorskiej wykorzystuje się efekty współprzyczyniania się współdziałania w konsekwencji prowadzące do efektu synergicznego.

W ujęciu systemowym organizacja definiowana jest jako ustrukturalizowany, czyli uporządkowany w pewien sposób system społeczno-techniczny.

Organizacja to grupa ludzi, którzy współpracują ze sobą w sposób uporządkowany i skoordynowany, aby osiągnąć pewien zestaw celów³.

System natomiast to zestaw składników, z których każdy jest połączony z każdym pośrednio lub bezpośrednio i między którymi zachodzą pośrednie lub bezpośrednie wzajemne stosunki.

Wszystkie systemy organizacyjne posiadają zbiór cech wspólnych, są one systemami:

1. sztucznymi,
2. społecznymi (naturalnymi),
3. celowo zorientowanymi,
4. technicznymi,
5. hierarchicznymi,
6. posiadają człon kierowniczy,
7. otwartymi, przy czym różny jest ich stopień otwartości,
8. względnie wyodrębnionymi z otoczenia, jednocześnie ściśle z nim związanymi,
9. posiadającymi zdolność do samodoskonalenia,
10. wewnętrznie bardzo zróżnicowanymi

Definicja organizacji w ujęciu systemowym według prof. T. Kotarbińskiego:

Organizacja to taka całość, której składniki współprzyczyniają się do powodzenia całości⁴.

W świetle najnowszych teorii zasadne jest także określenie odwrotne, że organizacja to taka całość, która przyczynia się do powodzenia swych części.

Prakseologia to nauka o normach i zasadach skutecznego i sprawnego działania⁵

 Atrybut to cecha, przymiot, istotna właściwość; filoz. nieodłączna podstawowa cecha przedmiotu, zjawiska; plast. godło, symbol funkcji przedstawionej osoby, znak rozpoznawczy bohatera, bóstwa itp.⁶

 Holistyczny w teorii i metodologii nauk społ. – przyjmujący, że twierdzenia dotyczące złożonych zjawisk społ. niedostępnych obserwacji nie dadzą się sprowadzić do wypowiedzi o zachowaniach jednostek i ich grup, głoszący, że prawidłowości zjawisk społ. nie dają się wywnioskować z prawidłowości ich składników. Od holizmu (ang. Holizm z gr. holos ‘cały’), teorii filoz. Sformułowanej po raz pierwszy przez polityka południowoafryk. Jana Christiaana Smutsa (1870-1950), głoszącej, że determinującymi czynnikami w naturze są „całości”, których nie da się sprowadzić do sumy ich części⁷.

Synergia to współdziałanie, kooperacja czynników skuteczniejsza niż suma ich oddzielnych działań⁸.

Złożoność organizacji powoduje, że nauka o niej ma charakter interdyscyplinarny i wielowątkowy.

Słowo kluczowe: Interdyscyplinarność

Interdyscyplinarność to znaczy charakteryzujący się udziałem i współpracą dwu i więcej dyscyplin naukowych, gałęzi wiedzy⁹.

Nauka organizacji to nauka o charakterze pogranicznym między różnymi dyscyplinami. Związek z innymi dyscyplinami ma różny charakter. Może polegać on na:

• częściowo wspólnym przedmiocie badań,
• wykorzystaniu przez naukę o organizacji i zarządzaniu dorobku innych dyscyplin naukowych.

Wielowątkowość tej nauki wynikająca z jej interdyscyplinarności znajduje swój wyraz w typologiach próbujących uwzględnić i opisać różne szkoły, kierunki czy nurty. Przyjmijmy za częścią autorów spotykanych w literaturze klasyfikacji podział na trzy najważniejsze nurty:

Nurt klasyczny i neoklasyczny zawierający naukowe uogólnienia licznych doświadczeń praktyków, postrzegający człowieka instrumentalnie. Człowiek to homo oeconomicus. To co jest najistotniejszym problemem tego nurtu to wysoka efektywność organizacji.

Nurt psychosocjologiczny skupia się na zjawiskach społecznych. Bada się w nim zachowanie różnych tak grup jak i zachowania indywidualne w różnych sytuacjach organizacyjnych. Celem twórców tego nurtu jest poznanie praw rządzących ludzkim zachowaniem oraz rozwojem stosunków międzyludzkich. Człowiek postrzegany jest jako człowiek społeczny.

Nurt systemowy wykorzystując do badań i opisu organizacji dorobek ogólnej teorii systemów i cybernetyki bada organizacje jako całość. Przedmiotem zainteresowania badaczy są nie tylko elementy systemu organizacyjnego, ale przede wszystkim różnego rodzaju powiązania między nimi. Powiązania te obejmują także relacje organizacji ze swoim otoczeniem. Człowiek w tym nurcie jest człowiekiem racjonalnym.

Nauka o organizacji i zarządzaniu ma charakter indukcyjny i dostarcza wiedzy o:

- zasadach i prawidłowościach funkcjonowania organizacji,

- prawidłowościach jej rozwoju,

- zachowaniach w niej ludzi,

- zmiennych wpływających na sprawność funkcjonowania organizacji

Otoczenie organizacji

Otoczenie organizacji stanowią te wszystkie elementy, które nie wchodzą w skład organizacji ale oddziaływują na jej stan, oraz te elementy, na stan których ma wpływ organizacja.

Granica organizacji to kategoria umowna. Dotyczy ona obiektów, procesów oraz zachowań ludzkich. Spełniają one jak każda granica określone funkcje. Chroniąc autonomię organizacji, selekcjonuje, pozwalając na wejście do systemu tylko tych zasileń, które służą realizacji funkcji genotypowej.

Otoczenie organizacji dzielimy na bliższe (wewnętrzne) i dalsze (zewnętrzne)

1. Otoczenie zewnętrzne (dalsze), ogólne, pośrednie jest mniej zinstytucjonalizowane i obejmuje warunki w jakich działają konkretne organizacje. Inaczej to wszystko poza organizacją co może na nią oddziaływać¹⁰.
2. Otoczenie wewnętrzne (bliższe), bezpośrednie, zadaniowe ma charakter zinstytucjonalizowany i jest ono specyficzne dla każdej organizacji. Inaczej mówiąc to warunki i siły wewnątrz organizacji¹¹. Każda organizacja ma swoje własne otoczenie bliższe (wewnętrzne).

Otoczenie zewnętrzne składa się z:

- otoczenia ogólnego,
- otoczenia celowego.

Otoczenie ogólne – to niesprecyzowane bliżej wymiary i siły, wśród których działa organizacja i które mogą mieć wpływ na jej działania¹².

Otoczenie celowe - to konkretne organizacje lub grupy, które mogą wpływać na organizację¹³.

Wymiary ogólnego otoczenia:

1. wymiar ekonomiczny – to ogólna kondycja systemu gospodarczego, w którym działa organizacja,
2. wymiar techniczny – to metody pozwalające przekształcić zasoby w produkty i usługi,
3. wymiar socjokulturowy – to zwyczaje, nawyki, wartości i demograficzne cechy społeczeństwa, w którym funkcjonuje organizacja,
4. wymiar prawno-polityczny – to państwowa regulacja działalności gospodarczej i ogólne stosunki pomiędzy gospodarką i państwem,
5. wymiar międzynarodowy – to zakres w jakim organizacja uczestniczy w działalności gospodarczej w innych krajach lub pozostaje pod jej wpływem¹⁴.

Otoczeniem celowym są:

- konkurenci – to organizacje, które konkurują o zasoby,
- klienci – to ci, którzy płacą za nabycie wyrobów lub usług organizacji,
- dostawcy – to organizacje, które dostarczają zasobów innym organizacjom,
- regulatorzy - to jednostki, które mogą kontrolować, regulować lub w inny sposób oddziaływać na politykę i praktyki organizacji,
- grupy interesu – to grupy i organizacje utworzone przez swoich członków w celu zabiegania o wpływ na działalność gospodarczą,
- siła robocza – pracownicy zwłaszcza jeżeli są zorganizowani w związkach zawodowych,właściciele – to ci, którzy uczestniczą we własności organizacji,
- sojusznicy strategiczni – to organizacje współpracujące ze sobą w ramach wspólnego przedsięwzięcia¹⁵.

Źródłem niepewności dla organizacji jest jej otoczenie wewnętrzne (bliższe).
Otoczenie wewnętrzne to:

1. zarząd,
2. pracownicy,
3. kultura – to zestaw wartości, które pomagają członkom organizacji rozumieć, za czym organizacja się opowiada, jak pracuje i co uważa za ważne¹⁶.

Każda organizacja dąży do minimalizacji swojej zależności od otoczenia. Stara się więc:

- Szukać alternatywnych, dla tych elementów otoczenia, które uzależniają organizację od siebie.

- Wzmacniać swoje wpływy na te elementy otoczenia, które ograniczają jej swobodę podejmowania decyzji.
- Zawierać wieloletnie kontrakty.
- Pozyskiwać przedstawicieli innych organizacji do organów doradczych własnych organizacji.

1 Maria Szeloch, Podstawy organizacji i zarządzania, Skrypt do wykładów w ramach studiów podyplomowych Zarządzanie jednostkami Ochrony zdrowia, Wrocław 2003, s.6.

2 Anna Ksykiewicz-Dorota, Podstawy organizacji pracy pielęgniarskiej, Wydawnictwo CZELEJ, Lublin 2004, s.16-17.

3 Ricky W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami, PWN Warszawa 1998, s.35.

4 Kotarbiński T., Traktat o dobrej robocie, wyd. IV, Ossolineum Wrocław-Warszawa-Kraków 1969,s. 74.

5 Kopaliński W., Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Państwowe Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, wydanie XX, Warszawa 1990, s. 408.

6 Tamże, s. 50.

7 Tamże, s.214.

8 Tamże, s. 492.

9 Tamże, s. 233.

10 Op.cit., Ricky W.Griffin, s.103.

11 Tamże, s.103.

12 Tamże, s.104.

13 Tamże, s.104.

14 Tamże, s.105-108.

15 Tamże, s.109-115.

16 Tamże, s.117.